چشمه‌ی نور ایران، بزرگترین طرح علمی تاریخ کشور
با وجود بحث های داغ هسته ای اگر با پیشرفت های کشور در زمینه علم فیزیک و ذرات بنیادی در سال های پس از انقلاب آشنایی ندارید و تا کنون چیزی در مورد بزرگ ترین طرح علمی تاریخ کشور به گوش شما نرسیده است با ما همراه باشید.
هرچند با ظهور انقلاب اسلامی در وطن عزیزمان و لزوم دفاع از میهن اسلامی در طول 8 سال دفاع مقدس برای مدتی کوتاه وقفه ای در روند علمی کشور رخ داد لیکن علیرغم تحریم‌های بین‌المللی که در۳۰ سال گذشته تقریباً در همه زمینه‌های تحقیقاتی بر کشور حاکم بوده‌است پیشرفت های متعدد در زمینه های گوناگون علمی کاملا بارز است. رشد علم و سیستم آموزشی در ایران با شیوع ویروس کرونا و وجود بستر های متعدد آموزشی نه تنها کند نشده بلکه با سرعت رو به جلو ست. بر اساس گزارش‌ها، ایران از جمله کشورهایی است که سریعترین رشد علمی را در جهان داراست و پیشرفت‌های متعددی در فناوری هوافضا، صنعت هسته‌ای، پزشکی و یاخته‌های بنیادی داشته‌است. در این بین شاید برنامه های کشور در زمینه فیزیک ذرات در حاشیه قرار گرفته شده است و به گوش کمتر کسی نام پروژه چشمه نور ایران خورده است.
جایگاه فیزیک ذرات در دستاوردهای علمی دنیا
جالب است بدانید که سه مورد از 5 پنج کشف مهم علمی که پژوهشگران در سراسر دنیا طی ۱۰ سال گذشته انجام داده‌اند که از بین آنها سه مورد در زمینه علم فیزیک و یکی از آنها ویژه فیزیک ذرات بنیادی است. در ایران نیز علیرغم تحریم های موجود تلاش هایی جهت استفاده از امکانات روز دنیا در حوزه فیزیک ذرات بنیادی رخ داده است که می توان به گسترش همکاری علمی ایران با کشورهایی نظیر ایتالیا و فرانسه در حوزه فیزیک ذرات اشاره کرد. ارتباطات مجموعه های دانشگاهی و پژوهشی کشور با دیگر کشورها به عنوان مثال حضور محققان ایرانی در برنامه های مرکز ICTP (مرکز فیزیک نظری بین المللی) در کشور ایتالیا، پروژه 'سرن' و مجموعه 'سزامی' نکته ای حائز اهمیت است. پروژه سزامی (SESAME) طرح مشترک بین ایران و کشورهای منطقه با هدف ساخت یک ماشین سینکروترون (ماشین عظیم تولید پرتو ایکس با فرکانس قابل تنظیم) جهت استفاده در مصارف علمی است که در کشور اردن استقرار دارد.
شتاب دهنده ذرات چیست؟
شتابدهنده، دستگاهی است که در آن ذرّات باردار مانند ذرات بنیادی، هسته اتم‌ها یا اتم‌های یونیزه شده به وسیلهٔ میدان‌های الکتریکی یا مغناطیسی تا سرعت‌های بسیار زیادی شتاب‌داده می‌شوند به‌طوری‌که سرعت بسیاری از آنها، حتی تا نزدیکی‌های سرعت نور می‌رسد. در حال حاضر، بزرگترین شتابدهنده در جهان در مرکز پزوهشی سرن قرار دارد. شتاب‌دهنده‌ها اصولاً به دو دسته خطی و دایره‌ای تقسیم می‌شوند. مشهورترین شتاب‌دهنده‌های خطی، لیناک و شتابدهنده واندگراف هستند، و شتاب‌دهنده‌های دایره‌ای عبارت هستند از: بتاترون، سیکلوترون، مایکروترون و سنکروترون.
سینکروترون ها جزء نتایج علوم مهندسی پیشرفته محسوب می شود و کاربرد گسترده ای در علم فیزیک ذرات دارند. بهره گیری از این شتاب دهنده هادر زمینه‌های علمی از جمله پزشکی، محیط زیست و کشاورزی کاربردهای گسترده دارد.
نویسنده: دکتر سمیرا سرشوق، مدیر گروه علوم پایه الگوریتم اول
